Zmianowanie roślin polega na odpowiednim zaplanowaniu upraw określonych grup roślin po sobie, w taki sposób, aby stworzyć możliwie najlepsze warunki dla ich wzrostu i rozwoju.

Ważne zmianowanie roślin
Uprawa roślin ogrodniczych, szczególnie na niewielkim areale, wymaga systematycznej rotacji gatunków. Zmianowanie roślin pozwala ograniczyć zjawisko zmęczenia gleby, na które składają się takie czynniki jak: jednostronne wyczerpanie składników pokarmowych, nagromadzenie w glebie związków hamujących wzrost i rozwój roślin następczych, kumulacja organizmów o działaniu chorobotwórczym oraz chwastów.

Dobrze zaplanowane następstwo roślin po sobie pozwala na uzyskanie zdrowych, wysokich i dobrej jakości plonów oraz ułatwia utrzymanie dobrej kultury i żyzności gleby.

Podstawowe zasady zmianowania

Nie wolno uprawiać po sobie roślin spokrewnionych - należących do tego samego gatunku ani rodziny np. po rzodkiewce nie sadzi się kalarepy lub brokułu oraz nie łączy poplonów z rzepaku i gorczycy z warzywami z rodziny kapustowatych. Powodem takich zaleceń jest rozprzestrzenianie się kiły kapusty atakującej wszystkie gatunki należące do tej rodziny roślin. Z powodu nagromadzenia agrofagów niszczących bakterie brodawkowe żyjące w symbiozie rodziną bobowatych należy nie częściej niż co 4 lata powtarzać uprawy roślin strączkowych (zgłasza grochu). Ze względu na nicienie mątwika burakowego, należy zachować czteroletni odstęp przed powrotem na to samo stanowisko buraka ćwikłowego.
Rośliny o płytkim systemie korzeniowym należy uprawiać na przemian z roślinami korzeniącymi się głęboko. Następstwo roślin o podobnej budowie systemu korzeniowego prowadzi do jednostronnego zubożenia gleby ze składników pokarmowych tych samych warstw gleby. Stąd najpierw sadzi się rośliny o głębokich korzeniach (burak ćwikłowy, kapusta, marchew), a następnie płytko korzeniące się gatunki (cebula, sałata, szpinak), tworząc dla nich tym samym naturalny drenaż.
3. Rośliny okrywające glebę powinno się uprawiać przed gatunkami wrażliwymi na zachwaszczenie. Przykładowe rośliny cieniujące to: dynia, cukinia, ogórek, kapusta, a wrażliwe na zachwaszczenie są cebula z siewu, marchew i pietruszka.
W uprawie roślin tym samym zagonie, w zależności od gatunku, należy zachować minimalny odstęp czasu zgodny z poniższą tabelą.

Przerwa
Przykłady i gatunki

nie częściej niż co 5 lat
szparag, rośliny narażone na agrofagi gdy występują w dużym nasileniu szkodliwe nicienie lub choroby, jak np. kiła kapusty, głownia cebuli itp.

nie częściej niż co 4 lata
kapusta, kalafior, kalarepa, rzodkiewka, rzepa, rzodkiew, chrzan, jarmuż, brokuł, pietruszka, cykoria, groch, burak ćwikłowy

nie częściej niż co 3 lata
fasola, ogórek, sałata, czosnek, seler, marchew

nie częściej niż co 2 lata
cebula, por

Uprawa współrzędna

Równoczesna uprawa różnych gatunków obok siebie umożliwia racjonalne wykorzystanie przestrzeni na działce. Sadząc rośliny na przemian w rzędzie albo przemiennie rzędowo bazuje się również na wzajemnym oddziaływaniu roślin. Przy planowaniu nasadzeń określonych gatunków roślin należy kierować się przykładami dobrego sąsiedztwa. Zestawienie gatunków dla upraw współrzędnych przedstawia poniższa tabela.

Gatunek
Dobre sąsiedztwo

Burak ćwikłowy
Cebula, czosnek, ogórek, sałata

Cebula
marchew, ogórek, sałata, seler,

Fasola szparagowa
Burak ćwikłowy, kapusta, marchew, ogórwk, sałata, rzodkiewka

Groch
Kapusta, marchew, por, rzodkiewka, sałata, szpinak

Kapusta
Fasolka szparagowa, groch, pomidor, por, sałata, seler, rzodkiewka

Marchew
Cebula, fasola szparagowa, groch, pomidor, por, sałata, szpinak, rzodkiewka

Ogórek
Burak ćwikłowy, cebula, fasola, kapusta, sałata, seler, szpinak

Por
Kapusta, marchew, pomidor, sałata, rzodkiewka.

Rzodkiewka
Fasola, groch, kapusta, marchew, pomidor, por, sałata, szpinak

Sałata
Burak ćwikłowy, cebula, fasola, marchew, ogórek, pomidor, por, rzodkiewka

Seler
Czosnek, kapusta, pomidor, ogórek

Ziemniak
Czosnek, szpinak

Naturalną, biologiczną formą ochrony upraw jest łączenie nasadzeń gatunków, które wzajemnie chronią się przed szkodnikami. Przykładem jest cebula i marchew, którym olejki lotne na przemian odstraszają śmietkę cebulankę oraz połyśnicę marchwiankę. Pomiędzy grządkami roślin warzywnych warto stosować też wsiewki ziół (tj. koper, szałwia, bazylia, tymianek, rozmaryn, bylica), których zapach odstrasza niektóre szkodniki i gryzonie. Podobne właściwości, ale w stosunku do bakterii i grzybów mają związki lotne zawarte w czosnku i cebuli. Warzywa te posadzone pomiędzy truskawkami zapobiegają szarej pleśni.